poniedziałek, 8 grudnia 2014

Rothschildowie

Na początku XIX wieku stworzyli najszybszą i najbezpieczniejszą sieć kurierską w Europie. Dzięki doskonałej wymianie informacji o rynku stali się wkrótce jedną z największych grup bankowych na świecie.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 41. – Cieszyn d. 24. Grudnia. – R. 1853.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 6. – Cieszyn d. 11. Lutego. – R. 1854.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 3. – Cieszyn d. 21. Stycznia. – R. 1854.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 13. – Cieszyn d. 15. Kwietnia. – R. 1854.

Historia rodziny rozpoczyna się 23 lutego 1744 roku, kiedy to we Frankfurcie nad Menem na świat przyszedł Mayer Amschel Bauer. W młodości podczas nauki w szkole talmudycznej zainteresował się numizmatyką, dlatego zatrudnił się później w domu handlowo-bankowym Oppenheimerów w Hanowerze. W 1766 roku założył swój własny dom bankowy. W 1769 roku zmienił nazwisko na Rothschild. W 1784 roku razem z żoną Gutle i synami wprowadził się do Green Shield House. To tutaj nauczył swoich pięciu synów umiejętności, które pozwoliły im stworzyć przedsiębiorstwo bankowe działające na terenie całej Europy. Najstarszy syn Amschel przejął bank frankfurcki, a 4 pozostali zakładali banki w europejskich centralach handlowo-przemysłowych: Salomon w Wiedniu, Nathan w Londynie, Kalman w Neapolu i James w Paryżu.

W 1789 roku, w wieku 21 lat, Nathan Mayer Rothschild opuścił dom i osiedlił się początkowo w Manchesterze, gdzie zajmował się przemysłem tekstylnym. W 1809 roku przeniósł swoja działalność do Londynu. Tutaj rozwinął działalność bankową. Najlepszy interes ubił w 1814 roku, gdy razem z braćmi współfinansował obie strony konfliktu podczas kampanii napoleońskiej.

Mayer Amschel Rothschild (1744–1812) - twórca potęgi rodziny

Do rodzinnego, bankowego interesu poszczególni bracia i ich potomkowie dodawali kolejne gałęzie. W ten sposób rodzina zaangażowała się w przemysł mechaniczny i odlewniczy, budowę kolei we Francji i w Austrii, budowę Kanału Sueskiego, zainteresowała się metalami szlachetnymi (zwłaszcza złotem). W XIX wieku, przez nabycie kluczowych kopalni rtęci w Hiszpanii, stała się monopolistą na rtęć, używaną w procesie rafinacji metali szlachetnych. XIX wiek to również okres, w którym Rothschildowie rozpoczęli tworzenie wielkich kolekcji dzieł sztuki, zajmowali się restauracją i budową wspaniałych posiadłości (np. Mentmore Towers w Anglii, zaprojektowane przez twórcę Kryształowego Pałacu – Josepha Paxtona lub Château de Ferrières w pobliżu Paryża). Swoje majątki posiadali również na terenie dzisiejszej Polski - w 1846 roku Salomon von Rothschild zakupił barokowy pałac w Chałupkach. Na przełomie XIX i XX wieku wraz z postępującą industrializacją Rothschildowie poszukiwali złóż mineralnych na całym świecie. Zainwestowali w wydobycie miedzi i niklu, współfinansowali kompanię De Beers zajmującą się diamentami a także razem z przedsiębiorstwem braci Nobel rozwijali pola naftowe w Baku i południowo-zachodniej Rosji.

Ale członkowie rodziny Rothschild interesowali się nie tylko pomnażaniem swojego majątku. Otrzymując tytuły szlacheckie, jako motto rodzinne wybrali słowa: harmonia, integralność, pracowitość (concordia, integritas, industria). Lionel Nathan Rothschild był pierwszym posłem do Izby Gmin pochodzenia żydowskiego. Edmond de Rothschild w 1895 roku odwiedził Palestynę aby później wspierać tam założenie wielu żydowskich kolonii. Walter Rothschild studiował zoologię i jako pierwszy opisał pewien podgatunek żyrafy z pięcioma rogami zamiast dwóch. Jego imię noszą sto pięćdziesiąt trzy owady, pięćdziesiąt osiem ptaków, siedemnaście ssaków, trzy ryby, trzy pająki, dwie jaszczurki, krocionóg i robak. Był również posiadaczem jednej z największych na świecie kolekcji historii naturalnej. Z kolei Henri Rothschild był pisarzem i specjalistą żywienia niemowląt.

W XX wieku centrum działalności Rothschildów stanowił Paryż i Londyn. Swoją aktywność finansową rozszerzyli również na Azję. W czasie II wojny światowej kilku Rothschildów opuściło Europę przenosząc działalność głównie do USA.

Dzisiaj klientami Rothschild Group są m.in.: Carlsberg, Heineken, Volkswagen, Statoil, Toyota, Gorenje, Panasonic, Royal Dutch Shell a poza tym rządy i banki centralne wielu państw na całym świecie. W Polsce Rothschild Group zajmuje się między innymi fuzją Zakładów Azotowych w Tarnowie i Puławach oraz doradzał KGHM w transakcji sprzedaży Telefonii Dialog i Polkomtelu.

Tekst pierwotnie ukazał się na Histmag.org

Zaginiona wyprawa Franklina

Wyprawa sir Johna Franklina choć zakończyła się tragicznie, była inspiracją wielu opowiadań, wierszy, powieści, przyczyniła się do prowadzenia badań Arktyki i dokonania wielu odkryć. Samego Franklina uczyniła bohaterem.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo naukowe i zabawne.
Ner 33. – Cieszyn d. 13. Grudnia. – R. 1851.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 21. – Cieszyn d. 30. Lipca. – R. 1853

John Franklin urodził sie w 1789 roku, w Spilsby, małym mieście w Anglii. Był dziewiątym z dwunastu dzieci Willinghama Franklina. Willingham początkowo był przeciwny morskim zainteresowaniom syna. John jednak już w wieku 14 lat pływał na żaglowcu marynarki wojennej Wielkiej Brytanii – Polyphemus. Jako młody chłopak uczestniczył w wielu wyprawach i bitwach morskich. Brał udział m.in. w bitwie o Kopenhagę w 1801 r. i bitwie pod Trafalgarem w 1805 r. Uczestniczył również w wyprawie statku Investigator, który jako pierwszy opłynął Australię.

W latach 1819 – 1822 pierwszy raz dowodził całą wyprawą. Coppermine Expedition miała na celu poszukiwanie Przejścia Północno-Zachodniego, czyli morskiej drogi z Europy do wschodniej Azji, prowadzącej drogami wodnymi wewnątrz Archipelagu Arktycznego. Podczas tej wyprawy Franklin dorobił się przydomku „człowiek, który zjadł swoje buty”. Większość członków ekspedycji zginęła z głodu. Ci, którzy przetrwali jedli porosty a także własne, skórzane buty; niektórych posądzono o kanibalizm.

Podobną, lecz lepiej zorganizowaną i wyposażoną wyprawę, poprowadził w latach 1825-1826. W 1829 roku otrzymał tytuł szlachecki a w latach 1836-1843 był gubernatorem Tasmanii.

John Franklin

W 1845 roku po raz trzeci i ostatni wyruszył w poszukiwaniu Przejścia Północno-Zachodniego. Rozkaz rozpoczęcia wyprawy otrzymał 7 lutego a oficjalne instrukcje 5 maja. Wyprawa wyruszyła 19 maja 1845 roku na dwóch okrętach: Erebus i Terror. Statki były solidnie wykonane i wyposażone w najnowsze osiągnięcia techniki. Posiadały silniki parowe dostarczone przez londyńską kolej, pozwalające rozwijać prędkość 7,4 km/h. Statki były specjalnie wzmocnione belkami i płytami z żelaza, śruby i stery mogły być chowane ich wnętrzach, statki posiadały system grzewczy. Zapasy miały wystarczyć na trzy lata i składały się m.in. z ośmiu tysięcy puszek konserwowych.

Ekspedycja na przełomie 1845 i 1846 roku przezimowała na wyspie Beechey. We wrześniu 1846 roku Terror i Erebus zostały uwięzione w lodzie w okolicach Wyspy Króla Williama i nigdy nie wyruszyły ponownie. Członkowie wyprawy spędzili tam dwie zimy. Franklin zmarł 11 czerwca 1847 roku. 105 pozostałych przy życiu członków załogi wyruszyło pieszo na południe, lecz nikt nie dotarł do obszarów zamieszkałych.

W latach 1848-1859 poszukiwaniem ekspedycji zajmowało się ponad 40 wypraw (tzw. franklinowskich), które przyczyniły się do poznania kanadyjskiej Arktyki. Losy wyprawy Franklina wyjaśnili m.in.: F.L. McClintock (1859), C.F. Hall (1864) i F. Schwatka (1880).

Francis Leopold McClintock poszukiwał zaginionej ekspedycji Franklina od 1857 roku. Podczas poszukiwań zbadał północne części wysp: Melville i Księcia Patricka. Odnalazł pierwszy obóz zimowy Franklina a na Wyspie Księcia Williama znalazł szczątki wyprawy. Znalazł m.in. ludzki szkielet, wciąż ubrany a w kieszeniach jego ubrania znaleziono dokumenty w tym świadectwo marynarza Henry’ego Peglara, kapitana bocianiego gniazda statku Terror. McClintock odbył również wyprawę na Archipelag Arktyczny i jako pierwszy Europejczyk posłużył się do tego psim zaprzęgiem.

Kolejnym podróżnikiem poszukującym wyprawy Franklina był Frederick Schwatka (Schwałka), amerykański oficer, lekarz i pisarz polskiego pochodzenia. W latach 1878-1880 badał on Wyspę Króla Williama i ustalił ostatnie szczegóły losów zaginionej ekspedycji. Wyprawa Schwatki przebyła na saniach 2,709 mil (4,360 km) w rekordowym czasie jedenastu miesięcy i czterech dni. Była to pierwsza wyprawa, podczas której biały człowiek zaadaptował metody podróżowania, obozowania, ubierania się i odżywiania Eskimosów. Otwarło to nową epokę w eksploracji Arktyki.

Frederick Schwatka
Tekst pierwotnie ukazał się na Histmag.org

niedziela, 2 listopada 2014

Węgierskie insygnia koronacyjne

Korona św. Stefana to jeden z najważniejszych symboli państwowych Węgier. Symbol korony znajduje się w węgierskim godle a Konstytucja z 2011 roku podkreśla, że korona ucieleśnia konstytucyjną ciągłość państwowości Węgier i jedność narodu. My jednak cofniemy się do połowy XIX wieku aby poznać jej losy.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 30. – Cieszyn d. 1. Października. – R. 1853.

Korona świętego Stefana to insygnium koronacyjne królów Węgier od XI wieku do 1916 roku, relikwia narodowa i symbol państwowości Węgier. Według legendy w 1000 roku pierwszy madziarski król – Stefan I Święty, otrzymał koronę od papieża Sylwestra II. Istnieją również podania, według których korona miała być przeznaczona dla Bolesława Chrobrego. Jednak anioły przekonały papieża we śnie, aby przekazał ją poselstwu Węgrów.

Historycy twierdzą, że korona powstała dopiero pod koniec XI wieku. Korona jest wykonana ze złota, zdobiona szlachetnymi kamieniami, udekorowana prawdziwymi perłami i misternie wykonanymi wizerunkami świętych i władców. Na jej szczycie znajduje się przekrzywiony krzyżyk.

Dzieje korony obfitują w liczne kradzieże i zaginięcia. W XIV wieku, po wygaśnięciu dynastii Arpadów, korona była obiektem sporu między Karolem Robertem – pierwszym z Andegawenów na tronie węgierskim, a Wacławem II – królem Czech. W XV wieku, po śmierci króla Alberta II Habsburga, szlachta węgierska chciała obsadzić na tronie polskiego króla Władysława III Warneńczyka. Nie chciała do tego dopuścić wdowa po Albercie – Elżbieta. Chciała ona zapewnić panowanie swojemu synowi Władysławowi Pogrobowcowi, dlatego zleciła kradzież korony. Po ukoronowaniu Władysława, wywieziono koronę do Wiener Neustadt. W XVI wieku koronę ukradł Piotr Pereny. Niestety wkrótce trafił on do tureckiej niewoli. Tym samym korona znalazła się w rękach sułtana Sulejmana Wspaniałego. Sułtan wysłał koronę swojemu wasalowi Janowi Zapolyi, władcy Siedmiogrodu. Po śmierci Zapolyi korona wróciła do Habsburgów i była przechowywana na zamkach w Wiedniu, Pradze i Bratysławie. Od 1790 roku przechowywana była na zamku w Budzie.

W 1848 roku Węgrzy nie uznali praw Franciszka Józefa I do tronu węgierskiego . Wybuchła rewolucja, której przywódcą został Lajos Kossuth. Gdy powstanie upadło Kossuth rozkazał zakopać królewskie insygnia w miejscowości Orsova. Insygnia odnaleziono 8 września 1853 roku, przewieziono je do Wiednia i oddano do renowacji.

Insygniów użyto przy koronacji na króla Węgier Franciszka Józefa w 1867 roku i Karola IV w 1916 roku.

Po I wojnie światowej Korona Św. Stefana stała się relikwią narodową i symbolem niepodległości Węgier. W czasie II wojny światowej korona trafiła do Austrii gdzie trafiła w ręce Amerykanów, którzy zdeponowali ją w Forcie Knox. Węgrom została zwrócona przez Jimmy'ego Cartera dopiero w 1978 roku. Od 2000 r. wraz berłem, jabłkiem i mieczem koronacyjnym jest wystawiona w Sali pod Kopułą Parlamentu Węgier.

Tekst pierwotnie ukazał się na Histmag.org

Pepita de Oliva

Niezwykła osobowość, artystyczne sukcesy, zagraniczne występy, romans i nieślubne dzieci. XIX-wieczna Europa szalała na punkcie pewnej tancerki.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 21. – Cieszyn d. 30. Lipca. – R. 1853

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 30. – Cieszyn d. 1. Października. – R. 1853

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 31. – Cieszyn d. 8. Października. – R. 1853

Pepita de Oliva urodziła się w 1830 roku w Maladze, w ubogiej cygańskiej rodzinie. Naprawdę nazywała się Josefa Dominga Duran Ortega. Jako młoda dziewczyna wyjechała do Madrytu gdzie rozpoczęła naukę i zaczynała swoją karierę. Była uczennicą tancerza Juana Antonio Oliva, z którym pobrała się w 1851 roku.

Jej sława rozpoczęła się gdy razem z zespołem z Madrytu przybyła do Niemiec w 1852 roku. Zdobyła pierwsza nagrodę w konkursie w Stuttgarcie, sukcesy odniosła również w Lipsku i Berlinie. W Berlinie Pepita poznała Lionela Sackville-Westa, drugiego barona Sackville i brytyjskiego dyplomatę, z którym miała romans. Mieli pięcioro dzieci lecz żadne nie zostało przez barona uznane. W 1857 roku baron Sackville kupił w miejscowości Arcachon we Francji willę, w której mieszkał razem z Pepitą i ich dziećmi. Nazwał ją Villa Pepa.

Pepita de Oliva zmarła w 1870 roku. Sackville-West pochował swoją ukochaną w ogrodzie Villa Pepa. Na nagrobku wygrawerował napis: „Tu leży Josefina, hrabina Sackville”.

Po śmierci Lionela (w 1908 roku) jeden z synów nazywając siebie Ernest Henri Jean Baptiste Sackville-West, twierdził, że jest prawowitym synem i spadkobiercą swego ojca. Zapewnił, że między 1863 a 1867 Sackville-West poślubił Pepitę. Sprawa trafiła przed angielskie sądy w latach 1909-1910. Postanowiono, że dzieci z tego związku były bezprawne, ponieważ przez cały czas związku Pepita prawnie nadal była żoną Juana Antonio Olivy.

Na cześć Pepity nazwano wzór tkaniny – małych, naprzemiennych, czarnych i białych kwadratów.

Tekst pierwotnie ukazał się na Histmag.org

wtorek, 9 września 2014

Bracia Wieniawscy

Henryk Wieniawski – genialny skrzypek i kompozytor, „polski Paganini”. Dzięki niemu do europejskiej literatury skrzypcowej wszedł polonez. Autor „Koncertu skrzypcowego d-moll”, po koncertach Paganiniego najczęściej nagrywanego i wykonywanego dziś koncertu skrzypcowego.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 7. – Cieszyn d. 16. Kwietnia. – R. 1853

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 12. – Cieszyn d. 28. Maja. – R. 1853

Henryk Wieniawski urodził się 10 lipca 1835 roku w Lublinie. Gry na skrzypcach, już w wieku pięciu lat, uczył go Jan Hornziel, skrzypek Teatru Wielkiego w Warszawie. Szybko okazało się, że młody Henryk jest pojętnym uczniem i ma wrodzony talent. Mając siedem lat wystąpił pierwszy raz publicznie jako solista. Taki talent wymagał specjalnego kształtowania. Dlatego też w 1843 roku Henryk wyjechał z matką do Francji. W Paryżu działała jedna z najlepszych europejskich uczelni muzycznych. Paryskie Konwersatorium Muzyczne miało jednak regulamin, który przewidywał przyjmowanie na studia kandydatów od dwunastego roku życia i tylko narodowości francuskiej. Dla ośmioletniego Henryka zrobiono wyjątek i specjalnym dekretem został wpisany do klasy prof. Josepha Lamberta Massarta. W ciągu trzech lat ukończył studia z I nagrodą i złotym medalem, stając się najmłodszym absolwentem w dziejach uczelni. Do Konwersatorium w Paryżu powrócił jeszcze w 1849 roku aby podjąć studia kompozycji u prof. Hipolita Colleta.

W 1848 roku zaczął koncertować na całym świecie. W latach 1851-1853 występował z bratem Józefem w Polsce, Rosji, Niemczech i Francji. Później sam w Holandii, Belgii i Wielkiej Brytanii. W latach 1872-1874 razem z Antonem Rubinsteinem koncertował w Stanach Zjednoczonych. Był nadwornym skrzypkiem w Petersburgu a także profesorem w Konwersatoriach w Petersburgi i Brukseli.

Pod koniec lat 70. XIX wieku Wieniawski podupadł na zdrowiu. Nieustannie jednak koncertował. Zmarł 31 marca 1880 roku.

W Poznaniu działa Towarzystwo Muzyczne im. H. Wieniawskiego założone w 1885 roku. Towarzystwo współorganizuje najstarsze na świecie w dyscyplinie skrzypiec Międzynarodowe Konkursy Skrzypcowe im. Henryka Wieniawskiego odbywające się w Poznaniu od 1952 roku (poprzednio w 1935 r. w Warszawie).

Józef Wieniawski był młodszym bratem Henryka. Urodził się 23 maja 1837 roku w Lublinie. Początkowo występował jako pianista razem z bratem, później samodzielnie, również jako dyrygent. Był profesorem w Konwersatorium w Moskwie i w Brukseli a także dyrygentem Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego. Razem z E. Mangeotem skonstruował dwuklawiaturowy fortepian.

Tekst pierwotnie ukazał się na Histmag.org

poniedziałek, 4 sierpnia 2014

Żegluga parowcowa na Wiśle

Gwiazdka Cieszyńska, pismo naukowe i zabawne.
Ner 16. – Cieszyn d. 12. Lipca. – R. 1851.

Pierwsze próby wprowadzenia statków parowych na rzeki Królestwa Polskiego miały miejsce w latach dwudziestych XIX wieku. Jednak statki te okazały sie wtedy nieprzystosowane do warunków żeglugowych Wisły i jej dopływów. Zmieniło sie to w 1846 roku, gdy żeglugą parową w Polsce zainteresowała sie francuska firma Guibert i Gache. Była to najbardziej znana w ówczesnej Europie firma produkująca parowce płaskodenne. Firma ta zwróciła się do rządu Królestwa Polskiego z prośbą o wyłączność na żeglugę parową na Wiśle, Narwi, Bugu, Wieprzu i Pilicy. Rząd udzielił takiego przywileju na okres 10 lat.

W 1847 roku Guibert i Gache sprowadziła na Wisłę dwa statki pasażerskie o napędzie bocznokołowym: Książę Warszawski i Wisła. Początki żeglugi organizowanej przez firmę były bardzo trudne i wkrótce zaczęto zastanawiać się nad wycofaniem z całego interesu. W tym czasie z pomocą przybył hrabia Andrzej Artur Zamoyski, który w 1848 roku zawiązał firmę handlową „Andrzej hrabia Zamoyski i Spółka”. Głównym administratorem został sam Zamoyski, a kierownikiem technicznym Edward Guibert. Do spółki przystąpili również: Adam Potocki, Kazimierz Zyberg-Plater, Jan Zamoyski, August Zamoyski i Piotr Mężeński. Guibert zrezygnował z interesu w 1853 roku. Tymczasem spółka Zamoyskiego zyskiwała na wartości i stała się znaczącym przewoźnikiem.

Niestety ze względów politycznych Andrzej Zaomoyski musiał opuścić Królestwo Polskie. W 1871 roku przedsiębiorstwo wykupił Maurycy Fajans, a w 1875 roku założył przedsiębiorstwo o nazwie Żegluga Parowa Maurycego Fajansa. Od tego momentu nastąpił gwałtowny rozwój żeglugi parowej na Wiśle, a przedsiębiorstwo Fajansa było najważniejszym przewoźnikiem w Królestwie Polskim aż do I wojny światowej.

Tekst pierwotnie ukazał się na Histmag.org

Sułtan na chrześcijańskim weselu?

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla nauki, umiejętności, przemysłu i zabawy.
Ner 1. – Cieszyn d. 10. Stycznia. – R. 1852.

Stefan Vogoride urodził się w 1775 roku jako Stojko Conkow Stojkow. Pochodził z książęcego, bułgarskiego rodu. Był wnukiem Sofroniusza Wraczańskiego, prawosławnego świętego, autora zbiorów kazań i pouczeń moralnych, jednego z głównych twórców okresu bułgarskiego odrodzenia narodowego.

Studiował w greckim Saint Sava College w Bukareszcie, gdzie zmienił nazwisko. Po ukończeniu studiów dołączył do tureckiej floty i pod dowództwem Seida Mustafy Paszy (przyszły sułtan Mustafa IV Pasza) wziął udział w drugiej bitwie pod Abukirem w Egipcie (25 lipca 1799) przeciwko Napoleonowi. Bitwa była ostatnim zwycięstwem Napoleona Bonaparte w Afryce. W bitwie tej Napoleon zdecydowanie pobił turecką armię.

W roku 1812 Stefan Vogoride trafił do Mołdawii gdzie w okresie rządów Scarlata Callimachiego był gubernatorem Gałacza. Był kajmakamem Wołoszczyzny (1821) i Mołdawii (1822). W okresie powstania antytureckiego wywołanego przez Aleksandra Ipsilantiego w 1821 roku pełnił różne funkcje w księstwach rumuńskich z ramienia osmańskiego. Po wojnie rosyjsko-tureckiej (1828-1829) był doradcą sułtana Mahmuda II, który dał mu tytuł księcia (beja) i mianował go gubernatorem wyspy Samos. Odwiedził Samos tylko raz w 1839 roku, a wyspą rządził ze Stambułu. Nazwę jej stolicy zmienił, od swego imienia, na Stefanopolis. Był znienawidzony przez miejscową ludność grecką za chciwość i dyktatorską politykę. W 1849 roku, po powstaniu greckich mieszkańców wyspy, utracił swoje stanowisko. W czasie rządów Abdülmecida I był cesarskim doradcą i członkiem Rady Tanzimatu.

Vogoride był jedynym chrześcijaninem, który po 1453 roku gościł w swoim domu tureckiego sułtana. Otrzymał też zgodę na ufundowanie cerkwi bułgarskiej w Konstantynopolu, której nadano wezwanie św. Stefana.

Tekst pierwotnie ukazał się na Histmag.org

niedziela, 8 czerwca 2014

Porcelanowa wieża w Nankinie

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla nauki, przemysłu i zabawy.
Ner. 23. – Cieszyn 4. czerwca. – Rok 1859.

17 lipca 1402 roku władzę w Chinach przejął czwarty syn założyciela dynastii Ming – Yongle. Stolicą cesarstwa było wówczas miasto Nankin, w którym około 1412 roku cesarz zlecił budowę niezwykłej wieży. Zbudowana na planie ośmiokąta o średnicy 97 metrów i wysoka na 79 metrów wieża pokryta była najwyższej jakości porcelanowymi kaflami, na których namalowano przeróżne wzory, w tym wizerunki zwierząt, kwiatów, pejzaże oraz liczne buddyjskie obrazy. Całość była tak doskonale zaprojektowana aby za dnia i w nocy dawać wspaniały spektakl świateł i obrazów. Porcelanowa Wieża służyła jako buddyjska pagoda, w związku z czym zwano ją również Porcelanową Pagodą. Wieża była tak wspaniała, że zaliczano ją do siedmiu cudów średniowiecznego świata, a mieszkańcy Nankinu traktowali ją jako skarb narodowy. Niestety do dzisiaj z wieży ostały się jedynie jej szkice i grafiki.

W 1851 roku w Chinach wybuchło powstanie ludowe, zwane powstaniem tajpingów. Przywódcą powstania został Hong Xiuquan, który uznając się za młodszego brata Jezusa, stworzył nową religię i ogłosił powstanie Niebiańskiego Królestwa Wielkiego Pokoju (chin. Tàipíng Tiānguó). W 1853 roku powstańcy zdobyli Nankin, nadając mu nazwę Niebiańskie Miasto i organizując w nim swoją stolicę. Rebelianci zniszczyli również buddyjskie obrazy w Porcelanowej Wieży oraz jej wewnętrzne schody. Koniec końców w 1856 roku zburzyli wieżę całkowicie.

Ciekawostką jest, że w 2010 roku chiński biznesmen Wang Jianlin przekazał miastu miliard juanów (ok. 156 milionów dolarów) na odbudowę wieży.

niedziela, 23 lutego 2014

Ida Pfeiffer - pierwsza kobieta odkrywca

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 35. – Cieszyn d. 1. Września. – R. 1855.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 2. – Cieszyn d. 9. Stycznia. – R. 1858.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 46. – Cieszyn d. 13. Listopada. – R. 1858.

Ida Pfeiffer urodziła się 14 października 1797 roku w Wiedniu. Była trzecim dzieckiem zamożnego kupca o nazwisku Reyer. Miała pięciu braci, dlatego jako dziecko wolała chłopięca odzież i chłopięce zabawy, lubiła też sport. Otrzymała również wykształcenie jakie zwykle dawano chłopcom. W dzieciństwie czytała dzienniki z podroży i zawsze marzyła o obcych krajach. Gdy miała pięć lat odbyła swoją pierwsza podróż do Palestyny i Egiptu. Na jej wychowanie w chłopięcym stylu pozwalał ojciec, jednak zmarł on w 1806 roku. Wtedy matka Idy przekonała ją do noszenia dziewczęcych ubrań a także do nauki gry na fortepianie.

W 1820 roku zgodziła się na małżeństwo z rozsądku i wyszła za starszego o 24 lata prawnika z Lwowa – Marka Antona Pfeiffera. Została zmuszona do zajmowania się domem i wychowania synów. Pan Pfeiffer został zmuszony do rezygnacji ze swojego stanowiska i trudno było mu znaleźć nową pracę, przez co jego rodzina popadła w kłopoty finansowe. Ida w tym czasie dawała lekcje rysunku i muzyki. Sytuacja finansowa rodziny poprawiła się dopiero po śmierci pani Reyer, po której Ida otrzymała spadek. W 1838 roku zmarł Mark Anton, a niedługo potem jej synowie usamodzielnili się. Ida wreszcie mogła spełnić swoje marzenia z dzieciństwa i wyruszyć w podróż dookoła świata.

Pierwszą swoja podróż odbyła w 1842 roku. Ruszyła wzdłuż Dunaju do Morza Czarnego, następnie do Istambuły, Palestyny i Egiptu. Do Wiednia wracała przez Włochy. Sprawozdanie z tej podróży opublikowała w dwutomowej książce „Reise einer Wienerin in das Heilige Land” („Podróż kobiety z Wiednia do Ziemi Świętej”). W 1845 roku odbyła podróż do Skandynawii i Islandii, po której wydała książkę „Reise nach dem skandinavischen Norden und der Insel Island” (Podróż do skandynawskiej północy i wyspy Islandii). Pieniądze ze sprzedaży książek pozwoliły jej na kolejne podróże.

Już w 1846 roku wyruszyła na następną wyprawę, tym razem dookoła świata. Odwiedziła Brazylię, Chile i inne kraje Ameryki Południowej, Tahiti, Chiny, Indie, Persję, Azję Mniejszą, Grecję. Do Wiednia powróciła w 1848 roku, gdzie wydała kolejną książkę: „Eine Frau fährt um die Welt” (Kobieta podróżuje po świecie).

Druga jej podróż dookoła świata rozpoczęła się w 1851 roku. Wyjechała najpierw do Anglii, a następnie do RPA, skąd zamierzała rozpocząć badanie wnętrza Afryki. Okazało się to jednak niewykonalne. Wyruszyła więc na Archipelag Malajski, Wyspy Sundajskie i Moluki. Na Borneo odwiedziła i opisała lud Dajaków, a na Sumatrze (jako jedna z pierwszych badaczy) opisała lud Bataków. Następnie, po wizycie w Australii, udała się do Kalifornii, Oregonu, Peru, Ekwadoru i Nowej Gwinei, a następnie znowu w kierunku północnym aż do Wielkich Jezior. Po powrocie do domu w 1854 roku opublikowała książkę „Meine zweite Weltreise” (Moja druga podróż dookoła świata).

W maju 1857 roku rozpoczęła zwiedzanie Madagaskaru. Wdała się jednak w spisek przeciwko królowej Ravalonie I Okrutnej i w lipcu razem z wszystkimi Europejczykami przebywającymi na wyspie została z niej wydalona. Na Madagaskarze Ida zachorowała i podupadła na zdrowiu. Zmarła 28 października 1858 roku w Wiedniu (najprawdopodobniej na raka lub malarię). Ostatnia książka Idy została wydana przez jej syna Oskara w 1861 roku pod tytułem „Reise nach Madagascar” (Podróż na Madagaskar). Do książki dołączono biografię podróżniczki.

Ida Pfeiffer była członkiem towarzystw geograficznych w Berlinie i Paryżu. Z powodu płci nie mogła zostać członkiem londyńskiego Royal Geographical Society. Była jedną z pierwszych kobiet odkrywców, jej książki przetłumaczono na kilka języków. Jej zapiski okazały się przydatne wielu badaczom, m.in. etnologom, ponieważ opisywała obce kultury, ich styl życia. Ze swoich podróży przywiozła tysiące roślin, minerałów i zabytków, które obecnie prezentowane są w Muzeum Historii Naturalnej i Muzeum Etnologii w Wiedniu.

piątek, 7 lutego 2014

IV Zimowe Igrzyska Olimpijskie. Garmisch-Partenkirchen 1936 r.

Dzisiaj w Soczi rozpoczynają się XXII Zimowe Igrzyska Olimpijskie. My jednak cofniemy się w historii o kilkadziesiąt lat i przypomnimy sobie o IV Zimowych Igrzyskach w Garmisch-Partenkirchen.

Gwiazdka Cieszyńska. Czasopismo poświęcone wiadomościom politycznym, nauce, przemysłowi i zabawie.
Rocznik 89. – W Cieszynie, wtorek, 11 lutego 1936. – Nr. 12

Gwiazdka Cieszyńska. Czasopismo poświęcone wiadomościom politycznym, nauce, przemysłowi i zabawie.
Rocznik 89. – W Cieszynie, piątek, 14 lutego 1936. – Nr. 13

Gwiazdka Cieszyńska. Czasopismo poświęcone wiadomościom politycznym, nauce, przemysłowi i zabawie.
Rocznik 89. – W Cieszynie, piątek, 21 lutego 1936. – Nr. 15


Gwiazdka Cieszyńska. Czasopismo poświęcone wiadomościom politycznym, nauce, przemysłowi i zabawie.
Rocznik 89. – W Cieszynie, wtorek, 11 lutego 1936. – Nr. 12


IV Zimowe Igrzyska Olimpijskie odbywały się w dniach 6 – 16 lutego 1936 roku, w niemieckim Garmisch-Partenkirchen (Niemcy byli również gospodarzem Letnich Igrzysk Olimpijskich w tym samym roku w Berlinie). Na sześciu obiektach sportowych rozegrano 17 konkurencji w ośmiu dyscyplinach. Swój debiut, jako dyscypliny olimpijskiej, miało narciarstwo alpejskie. Rozegrano również dwie dyscypliny pokazowe: patrol wojskowy (dyscyplinę łącząca biegi narciarskie ze strzelectwem, pierwowzór biathlonu), a także eisstockschießen (niemiecki odpowiednik curlingu). W Igrzyskach udział wzięło 646 zawodników (566 mężczyzn i 80 kobiet) z 28 krajów. Najmłodszym zawodnikiem Igrzysk była Etsuko Inada – japońska łyżwiarka figurowa. Miała 12 lat i wystąpiła w zawodach solistek, w których zajęła 10. Miejsce. Polskę reprezentowało 20 zawodników w sześciu dyscyplinach. Nie wywalczyliśmy jednak żadnych medali.

Igrzyska oficjalnie otworzył Adolf Hitler. Ceremonia otwarcia rozpoczęła się 6 lutego o godzinie 11:00. Tego samego dnia rozpoczęły się rywalizacje w poszczególnych dyscyplinach. Pierwszy odbył sie mecz hokeja pomiędzy drużynami grupa A: Polską i Kanadą. Niestety przegraliśmy 1:8. W naszej grupie zmierzyliśmy się jeszcze z Łotwą (wygrana 9:2) i Austrią (przegrana 1:2). Najlepszym, polskim zawodnikiem Igrzysk był Stanisław Marusarz, który uzyskał pierwsze punkty olimpijskie zdobyte przez Polaka na zimowych igrzyskach. W skokach narciarskich zajął 5. miejsce. Skokami 73,0 i 75,5 m uzyskał notę 221,6 pkt. (zwycięzca, Norweg Ruud Birger skoczył na odległość 75 i 74,5 m i zakończył zawody z notą 232,0 pkt.). W kombinacji norweskiej nasz zawodnik w skokach osiągnął odległości 51,0 i 50,0 m (zajmując 3. miejsce), a w biegu na 18 km uzyskał czas 1:25:27 (18. miejsce). Łącznie z notą 393,3 pkt. zajął 7. miejsce. Zwycięzca Norweg Oddbjörn Hagen zdobył 430,3 pkt.

Stanisław Marusarz

Do trzynastego kilometra biegu czułem się nadspodziewanie dobrze, gdybym wytrzymał tempo, zająłbym niewątpliwie jedno z czołowych miejsc. Niestety, choroba zrobiła swoje. Nagle zasłabłem przy podejściu i ostatnie pięć kilometrów przebyłem resztkami sił zajmując w rezultacie osiemnaste miejsce. (...) W konkursie skoków do kombinacji zająłem trzecie miejsce, zostawiając za sobą czołowych zawodników, austriackich i szwajcarskich. Był to wielki sukces. Gdyby nie osłabienie pochorobowe, prawdopodobnie rozstrzygnąłbym konkurs na swoją korzyść.

Stanisław Marusarz, Na skoczniach Polski i świata, s. 63, 1955 r.

Dobrze zaprezentował się również Bronisław Czech, który był także sztandarowym polskiej reprezentacji i na ceremonii otwarcia niósł biało-czerwoną flagę. Zajął 16. lokatę w kombinacji norweskiej, 20. w kombinacji alpejskiej i 33. w skokach narciarskich (skoki na 62,5 m i 63,5 m, z notą 193,0 pkt.). Brał również udział w sztafecie 4x10 km, która w składzie Bronisław Czech, Marian Woyna Orlewicz, Stanisław Karpiel i Michał Górski zajęła 7. miejsce.

Bronisław Czech

Największą liczbę złotych medali i medali ogółem zdobyli Norwegowie, którzy tym samym po raz trzeci w historii zwyciężyli w klasyfikacji medalowej.

Klasyfikacja państw:
  1. Norwegia: 7 złotych, 5 srebrnych, 3 brązowe
  2. Szwecja: 2 złote, 2 srebrne, 3 brązowe
  3. Niemcy: 3 złote, 3 srebrne
  4. Finlandia: 1 złoty, 2 srebrne, 3 brązowe
  5. Austria: 1 złoty, 1 srebrny, 2 brązowe
  6. USA: 1 złoty, 3 brązowe
  7. Szwajcaria: 1 złoty, 2 srebrne
  8. Wielka Brytania: 1 złoty, 1 srebrny, 1 brązowy
  9. Kanada: 1 srebrny
  10. Francja: 1 brązowy
  11. Węgry: 1 brązowy
Klasyfikacja indywidualna:
  1. Ivar Ballangrud (NOR): 3 złote, 1 srebrny
  2. Oddbjorn Hagen (NOR): 1 złoty, 2 srebrne
  3. Birger Wasenius (FIN): 2 srebrne, 1 brązowy
  4. Ernst Baier (GER): 1 złoty, 1 srebrny
  5. Joseph Beerli (SUI): 1 złoty, 1 srebrny
  6. Erik Larsson (SWE): 1 złoty, 1 brązowy
  7. Fritz Feierabend (SUI): 2 srebrne
  8. Olaf Hoffsbakken (NOR): 2 srebrne
  9. Sverre Brodahl (NOR): 1 srebrny, 1 brązowy
  10. Christl Cranz (GER): 1 złoty

Medale zostały zaprojektowane przez Richarda Kleina z Monachium. Miały średnicę 100 mm i ważyły odpowiednio: złoty 323 g, srebrny 322 g, brązowy 296,5 g. Były to największe i najcięższe medale w historii.

Igrzyska zakończono 16 lutego. Podczas ceremonii zamknięcia IV Zimowych Igrzysk Olimpijskich po raz pierwszy wykorzystano fajerwerki.

Polecam zajrzeć do 1936 Winter Olympics official report, w którym można zobaczyć wiele igrzyskowych planów, zdjęć, szczegółowe wyniki konkurencji, itp.

sobota, 11 stycznia 2014

Ira Aldridge - pierwszy czarnoskóry aktor szekspirowski

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 42. – Cieszyn d. 11. Listopada. – R. 1854.

Ira Frederick Aldrige urodził się 24 lipca 1807 w Nowym Jorku. Sam często opowiadał legendę, zgodnie z którą urodził się w Senegalu jako potomek afrykańskiego księcia, którego rodzina została zmuszona do ucieczki do Ameryki. W wieku 13 lat rozpoczął naukę w Afrykańskiej Wolnej Szkole w Nowym Jorku. Otrzymał tam wykształcenie obejmujące naukę pisania, angielskiej gramatyki, matematyki, geografii i astronomii.

Jego przygoda z aktorstwem rozpoczęła się w latach dwudziestych XIX wieku, w teatrze African Grove. Otrzymał tam rolę Rolla w sztuce Pizzaro, później grał Romea, a następnie Hamleta. Ponieważ w Stanach Zjednoczonych nadal dyskryminowano czarnoskórych, Aldridge wyemigrował do Anglii. Początkowo pracował jako garderobiany brytyjskiego aktora Henry’ego Wallack’a. Wkrótce potem zaczął grać Otella, rolę za którą otrzymywał raczej nieprzychylne recenzje, jednak bardzo spodobał się publiczności. Znany był również z innych głównych ról w sztukach szekspirowskich, m.in. Makbet, Król Lear. Ostatnie 15 lat swojego życia przebywał głównie poza Wielką Brytanią. W tym czasie występował w Belgii, Niemczech, Holandii, Szwecji, Szwajcarii, Czechach, Turcji, Ukrainie, Francji, Węgrzech, Rosji, a także w Polsce. Przez lata pracy otrzymał przydomek afrykańskiego Roscjusza (Quintus Roscius Gallus w starożytności był niewolnikiem, który zyskał dużą sławę wśród aktorów dzięki swojemu talentowi).

W 1867 roku przybył do Łodzi, gdzie miał wystąpić w teatrze Paradyż. Zachorował jednak na zapalenie płuc i zmarł 7 sierpnia. Pochowany został na ewangelickiej części Starego Cmentarza.

Swoimi występami i grą aktorską przyczynił się rozpowszechnienia sztuk Szekspira w wieku krajach, m.in. wprowadził je do kultury serbskiej, a także przyczynił się do powstania pierwszego polskiego tłumaczenia Otella. Za swoją działalność otrzymał nagrody i wyróżnienia wielu państw i instytucji. Król Prus przyznał mu Złoty Medal Pierwszej Klasy za osiągnięcia na polu sztuki i nauki, w Austrii otrzymał Order Leopolda, w Szwajcarii Order Zasługi, w Besarabii Nadzwyczajny Order Szlachecki, w Irlandii uzyskał tytuł Doskonałego Brata Wielkiej Królewskiej Kapituły Masońskiej, a także Patent Honorowego Oficera w Haitańskiej Armii Republikańskiej.