Browar Zamkowy w Cieszynie

Browar Zamkowy w Cieszynie był niegdyś jednym z najbardziej znanych browarów w monarchii austro-wegierskiej. Dziś, choć utracił na znaczeniu, dalej jest miejscem niezwykłym i wciąż kultywuje tradycje piwowarskie.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 34. – Cieszyn d. 29. Października. – R. 1853.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 35. – Cieszyn d. 5. Listopada. – R. 1853.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 12. – Cieszyn d. 25. Marca. – R. 1854.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo poświęcone wiadomościom politycznym, nauce, przemysłowi i zabawie.
Rocznik 78. – W Cieszynie, wtorek, 24. marca 1925. – Nr. 24.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo poświęcone wiadomościom politycznym, nauce, przemysłowi i zabawie.
Rocznik 88. – W Cieszynie, wtorek, 19. kwietnia 1935. – Nr. 32.

Przytoczone artykuły z Gwiazdki Cieszyńskiej o nowych dzierżawcach browaru mówią zapewne o jakimś mniejszym browarze miejskim („mamy także znowu dobre piwo, tak miejskie jako też i zameckie”). Bardzo prawdopodobne, że był to lokal gastronomiczny, w którym warzono piwo własnego wyrobu. Niemniej jednak powyższe wycinki są dobrą okazją do wspomnienia Brackiego Browaru Zamkowego i jego historii.

Historia cieszyńskiego piwowarstwa sięga nawet X wieku. Już wtedy miejscowa ludność domowymi sposobami warzyła słabo sfermentowany trunek, spełniający głównie funkcje odżywcze. Bardziej zorganizowana produkcja pojawiła się w wieku XIII gdy Cieszyn uzyskał monopol warzenia i wyszynku piwa w obrębie jednej mili od murów miasta.

W 1468 roku przyjęto cieszyńskie prawo propinacyjne (wyłączne prawo do produkcji piwa, gorzałki i miodu). Jednym z pierwszych gatunków piw cieszyńskich, rejestrowanych w źródłach (a najstarsze wzmianki pochodzą z XVII wieku), jest Mastne, które zyskało uznanie nie tylko w ówczesnej Polsce, ale również w Czechach i krajach niemieckich. Jego nazwa wywodzi się od słów „mięsisty”, „pełny”, co podkreślało bogactwo jego składników.

Na początku XIX wieku przemiany gospodarcze i społeczne spowodowały, że browarnictwo mieszczańskie przestało być konkurencyjne. Był to również czas kiedy arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg zlecił w Cieszynie rozbiórkę ruin zamku piastowskiego i budowę klasycystycznego pałacu. Niejako przy okazji postanowiono również o wybudowaniu browaru. W 1864 roku kamień węgielny pod budowę położył sam arcyksiążę Albrecht Fryderyk Habsburg, którego uważa się za założyciela browaru.

Arcyksiążęcy Browar Zamkowy był jednym z pierwszych polskich browarów typu fabrycznego, został wyposażony w najnowocześniejsze urządzenia i maszyny piwowarskie. Stosunkowo szybko wprowadzono tam również maszynę parową. Jedną z najważniejszych technologicznych nowości było zastosowanie w produkcji piwa procesu fermentacji dolnej w odkrytych kadziach. Piwo z Cieszyna szybko zyskało sławę i uznanie, znane było na całym terenie monarchii austro-wegierskiej. Wyjątkowym uznaniem cieszyło się w restauracjach Krakowa i Lwowa.

Po zakończeniu I wojny światowej browar upaństwowiono i powołano Państwowe Zamkowe Zakłady Przemysłowe w Cieszynie. W 1938 roku w Urzędzie Patentowym zarejestrowano symbol browaru – Wieżę Piastowską. W czasie okupacji browar został przejęty przez Niemców, którzy nie zaprzestali produkcji. Z kolei po wojnie browar został włączony w skład Bielskich Zakładów Piwowarsko-Słodowniczych, a w latach 50. został połączony z browarem w Żywcu.

Obecnie Bracki Browar Zamkowy wchodzi w skład Grupy Żywiec i jest jej najmniejszym browarem. Ma charakter żywego muzeum piwowarstwa, które można zwiedzać m.in. podczas Święta Trzech Braci w czerwcu, czy Brackiej Jesieni we wrześniu. Obecnie warzy się tu piwa Brackie i Żywiec Porter a także piwa specjalne dla Grupy Żywiec, będące markami jednorazowymi (Bracki Koźlak Dubeltowy, Brackie Mastne, Brackie Pale Ale Belgijskie).

Browar Zamkowy w Cieszynie Tekst pierwotnie ukazał się na Histmag.org

Katastrofa transatlantyku Arctic

W XIX wieku prężnie rozwijał sie transport transatlantycki, który był przedmiotem rywalizacji nie tylko wielkich przedsiębiorstw ale także państw. Nie obyło się również bez tragicznych katastrof.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 44. – Cieszyn d. 25. Listopada. – R. 1854.

W XIX wieku z maszyny parowej zaczęto korzystać również na statkach. Spowodowało to odejście od napędu żaglowego i przejście na napęd mechaniczny. Dzięki temu czas podróży z Europy do Ameryki Północnej uległ znacznemu skróceniu. W 1838 roku SS Great Western przepłynął Atlantyk w 15 dni, co było zwiastunem nowej ery w handlu transatlantyckim.

W 1838 roku Samuel Cunard założył Brytyjską i Północnoamerykańską Królewską Parowcową Kompanię Pocztową, która stała się regularnym przewoźnikiem poczty z Wielkiej Brytanii do Ameryki Północnej. Firma Cunarda, subwencjonowana przez państwo brytyjskie, stała się poważnym zagrożeniem dla innych państw, dlatego zaczęły powstawać nowe, wspierane przez rządy przedsiębiorstwa. W 1845 roku przetarg na przewóz poczty ogłosił również Kongres Stanów Zjednoczonych. Przetarg wygrał Edward Knight Collins, który stał się tym samym największym konkurentem Samuela Cunarda.

Edward Collins

Collins urodził się 5 sierpnia 1802 roku. W 1821 roku dołączył do firmy ojca a trzy lata później został jego partnerem. Początkowo zajmowali się regularnym transportem między Meksykiem a Nowym Jorkiem, później Collins zaangażował się w handel bawełną między Nowym Orleanem a Nowym Jorkiem. W 1847 roku otrzymał dotację rządową i stworzył Parowcową Kompanię Pocztową Stanów Zjednoczonych. W jej szeregi powołał cztery statki: Atlantic, Baltic, Pacific i Arctic. Były to nowoczesne jednostki, znacznie lepsze od tych służących w Cunard Line: były dwukrotnie większe, szybsze, posiadały wiele innowacji (np. parowe ogrzewanie, bieżącą wodę i system wentylacyjny we wszystkich kabinach).

Chlubą floty Collins Line był SS Arctic, jeden z największych, najwspanialszych i najbardziej luksusowych statków w tym czasie. Pokonywał Ocean Atlantycki w czasie 9 dni i 17 godzin, co było ówczesnym rekordem. 21 września 1854 roku SS Arctic wyruszył z Liverpoolu do Nowego Jorku. Sześć dni później, płynąc z maksymalną prędkością, we mgle, zderzył się z francuskim statkiem rybackim Vesta. Kapitan James C. Luce próbował dotrzeć do brzegu, lecz Arctic pozbawiony wodoszczelnych grodzi szybko nabierał wody, wkrótce przewrócił się i zatonął, zaledwie 15 mil od przylądka Cape Race w Nowej Funlandii. W katastrofie zginęło ponad 300 ludzi, w tym żona Edwarda Collinsa - Mary Ann, ich dziewiętnastoletnia córka i piętnastoletni syn. W Nowym Jorku wybuchł skandal, gdy wyszło na jaw, że wśród ocalałych było 60 członków załogi i zaledwie 24 pasażerów.

Gdy dwa lata później zaginął bez wieści bliźniaczy SS Pacific, Kongres USA cofnął swoją dotację i w ten sposób Edward Collins zbankrutował. Zmarł 22 stycznia 1878 roku. Od tego momentu na Atlantyku zaczęła królować istniejąca do dziś Cunard Line.

SS Arctic

Do linii Cunarda należały m.in.: Persia (pierwszy żelazny transatlantyk), RMS Carpathia (który zasłynął uratowaniem ponad 700 rozbitków z Titanica) i Queen Mary (sławny transatlantyk, ostatni wielokominowiec Atlantyku). Firma nigdy nie straciła statku pasażerskiego w wyniku katastrofy (a jedynie w wyniku działań wroga w czasie wojny).

Tekst pierwotnie ukazał się na Histmag.org

Bitwa nad Trebbią

Pod koniec XVIII wieku europejskie mocarstwa usiłowały obalić powstałą w wyniku rewolucji I Republikę Francuską. Strach przed rozprzestrzeniającymi się ideami rewolucyjnymi doprowadził do wielu lat wojny, w której brali udział również Polacy.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 31. – Cieszyn d. 8. Października. – R. 1853

Po zwycięstwie nad I koalicją antyfrancuską w 1797 roku Napoleon Bonaparte wyruszył z wyprawą do Egiptu. Jego nieobecność postanowiły wykorzystać europejskie mocarstwa zawiązując II koalicję antyfrancuską. W jej skład weszły: Austria, Rosja, Wielka Brytania, Portugalia, Królestwo Neapolu i Imperium Osmańskie. Drugą stroną konfliktu były: Francja, Hiszpania, Dania i Legiony Polskie pod wodzą Jana Henryka Dąbrowskiego.

17 czerwca 1799 roku wojska francuskie pod dowództwem generała Etienne Macdonalda spotkały się nad rzeką Trebbią z armią rosyjsko-austriacką dowodzoną przez feldmarszałka Aleksandra Suworowa. Po trzech dniach walki Francuzi zostali zmuszeniu do ucieczki. Odwrót głównych sił osłaniała 1. Legia Polska generała Dąbrowskiego, która poniosła tym samym ogromne straty. W wyniku tej porażki Napoleon utracił całe północne Włochy.

W późniejszych latach koalicjanci przegrali szereg bitew, a Francuzom udało się wygrać wojnę. 9 lutego 1801 roku podpisano traktat w Lunéville oznaczający faktyczny rozpad II koalicji antyfrancuskiej. W stanie wojny z Francją pozostała tylko Wielka Brytania, która pokój podpisała 25 marca 1802 roku w Amiens.

Aleksander Suworow

Zwycięski dowódca znad Trebbi, Aleksandr Wasiljewicz Suworow, urodził się 24 listopada 1729 roku w Moskwie. Był doskonałym dowódcą i teoretykiem wojskowym, a zarazem uchodził za osobę niezrównoważoną psychicznie (np. miał podobno w zwyczaju osobiście budzić wojsko naśladując koguta). Już od dzieciństwa, u boku ojca generała lejtnanta Wasilija Iwanowicza Suworowa, przygotowywał się do swojej wojskowej służby. Uczył się matematyki, literatury, historii sztuki, astronomii, języków obcych, jeździectwa, strzelectwa, szermierki, taktyki, kartografii, artylerii, sztuki fortyfikacji i historii sztuki wojennej. Brał udział w wojnie siedmioletniej, tłumił konfederację barską i insurekcje kościuszkowską, walczył w wojnach rosyjsko-tureckich, kierował budową umocnień i fortyfikacji w Kubaniu i na Krymie, dowodził wojskami austriacko-rosyjskimi II koalicji antyfrancuskiej. Podczas tej ostatniej, w trakcie tzw. kampanii włoskiej odniósł znaczące zwycięstwa m.in. właśnie nad Trebbią i pod Novi. Za swoje sukcesy we Włoszech został mianowany generalissimusem i księciem italskim. Kampania włoska okazała się również ostatnią w jego życiu kampanią wojenną. Popadł bowiem w niełaskę u cara Pawła I, a wkrótce zmarł w Sankt Petersburgu (18 maja 1800 roku). W czasie swojej służby odniósł ponad 60 zwycięstw i nigdy nie został pokonany.

Tekst pierwotnie ukazał się na Histmag.org

Kościół Wotywny w Wiedniu

Kościół Wotywny w Wiedniu ufundowany został w podzięce za ocalenie życia cesarza Franciszka Józefa. Składki na ten cel płynęły z całego Cesarstwa. Swą wdzięczność okazywali również mieszkańcy okręgu cieszyńskiego.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 9. – Cieszyn d. 7. Maja. – R. 1853

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 10. – Cieszyn d. 14. Maja. – R. 1853

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 11. – Cieszyn d. 21. Maja. – R. 1853

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 21. – Cieszyn d. 30. Lipca. – R. 1853

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 26. – Cieszyn d. 3. Września. – R. 1853

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 13. – Cieszyn d. 15. Kwietnia. – R. 1854

Przebywając w pałacu w Hofburgu Franciszek Józef miał w zwyczaju regularnie udawać się na spacery wokół starych fortyfikacji. Podczas jednej z takich przechadzek (18 lutego 1853 roku) cesarz został zaatakowany przez dwudziestojednoletniego węgierskiego nacjonalistę Jánosa Libényiego, który napadł cesarza od tyłu i zadał mu cios długim nożem w okolice szyi. Na szczęście ostrze ześlizgnęło się po sztywnym, pokrytym złotem kołnierzyku (mówi się także, że to metalowy guzik odbił ostrze). Cesarz wyszedł z całej sytuacji jedynie z dość mocnym krwawieniem z głębokiej rany. Szybkiej pomocy udzielił mu Joseph Ettenreich a zamachowca powalił i schwytał adiutant cesarza Maximilian Karl Lamoral O'Donnell. Obaj panowie za swoje zasługi zostali sowicie nagrodzeni tytułami i medalami, zostali także honorowymi obywatelami wielu miast Cesarstwa.

W niektórych kręgach krążyła plotka, że zamach był wynikiem romansu cesarza z pewną Węgierką, z którą później Franciszek miał się rozstać, przy okazji szczodrze ją odprawiając. Podobno chciał nawet ułaskawić zamachowca, który, zgodnie z plotką, był członkiem rodziny kochanki. János Libényi podczas przesłuchania przyznał się jednak do prawdziwego powodu ataku.

Po nieudanym zamachu, brat cesarza Ferdynand Maksymilian I wezwał społeczność na całym obszarze Cesarstwa Austro-Węgier do darowizn na rzecz nowego kościoła, który miał być wotum za ocalenie życia Franciszka Józefa.

Kościół Wotywny w Wiedniu został zbudowany w latach 1855–1879. Projekt wyłoniono w konkursie, w którym wzięło udział 75 architektów z Austro-Węgier, Niemiec, Anglii i Francji. Ostatecznie wygrał Heinrich von Ferstel, który był m.in. autorem projektu przebudowy w stylu neogotyckim Kościoła Zbawiciela w Bielsku-Białej. Budowę fundamentów kościoła nadzorował polski inżynier, budowniczy i dyrektor kolei żelaznych Ludwik Wierzbicki. Kamień węgielny położono 24 kwietnia 1856 roku, zaś poświęcenie odbyło się 24 kwietnia 1879 roku, w dzień srebrnego jubileuszu pary królewskiej.

Kościół wzniesiono z białego piaskowca. Ma on typowy kształt gotyckiej katedry: trójnawowa bazylika z transeptem, wielobocznie zamkniętym prezbiterium i dwuwieżową fasadą. Wieże mają wysokość 99 metrów. Do wnętrza prowadzą bogato zdobione portale ozdobione rzeźbami postaci biblijnych i patronów krajów Monarchii Austriackiej oraz scenami Zwiastowania i Zmartwychwstania. Ponad kruchtą umieszczono rozetę. Budowa kościoła była preludium do rozbudowy miasta przy wiedeńskim Ringu. Kościół Wotywny powstawał gdy jeszcze istniały mury miejskie. Z rozkazu Franciszka Józefa rozebrano je, a na ich miejscu powstała jedna z najbardziej reprezentacyjnych ulic Wiednia: Ringstraße.

Kościół Wotywny w Wiedniu w ostatniej dekadzie XIX w. (ze zbiorów Biblioteki Kongresu, domena publiczna). Tekst pierwotnie ukazał się na Histmag.org

Kolej Semmering

Kolej Semmering uważana jest za pierwszą kolej górską w Europie. Niezwykła trasa, nowoczesna konstrukcja, wspaniałe widoki, harmonijne zestawienie przyrody i techniki. Wszystko to sprawiło, że została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla nauki, umiejętności, przemysłu i zabawy.
Ner 4. – Cieszyn d. 7. Lutego. – R. 1852.

Projektantem Kolei Semmering był Carl Ritter von Ghega. Urodził się on w Wenecji 10 stycznia 1802 roku. Początkowo studiował w Padwie, gdzie już w wieku 18 lat został doktorem matematyki, następnie rozpoczął w rodzinnym mieście karierę inżynierską z zakresu dróg i hydrotechniki. Od 1836 do 1840 roku był kierownikiem budowy linii kolejowej z Brna do Brzecławia (fragmentu tzw. C.K. Uprzywilejowanej Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda, łączącej Wiedeń z Krakowem), został również przydzielony do budowania kolei w Transylwanii. Niestety, nie doczekał końca tego ostatniego projektu, gdyż zmarł na gruźlicę 14 marca 1860 roku.

Carl Ritter von Ghega, projektant Kolei Semmering (domena publiczna).

Linia kolejowa Semmering została wybudowana w latach 1848–1854. W budowie brało udział ponad 20 tysięcy robotników, zastosowano też nowe instrumenty i metody pomiarów. Kolej na swojej trasie pokonuje różnicę wysokości 457 m, najwyższy punkt położony jest na wysokości 896 m n.p.m. Na długości 41 km zlokalizowano 16 wiaduktów (kilka dwupiętrowych), 15 tuneli, 100 murowanych mostów łukowych a także 11 mniejszych mostów żelaznych. Najdłuższy tunel ma 1512 metrów długości, najdłuższy wiadukt 228 metrów długości, najwyższy zaś 39 metrów wysokości.

W związku z tym, że kolej poprowadzono w trudnym, górzystym terenie, powszechnie używane lokomotywy nie mogły poradzić sobie z nachyleniami i promieniami skrętu niektórych łuków. Na specjalne potrzeby kolei powstała nowa konstrukcja, której projektantem i twórcą był Wilhelm Freiherr von Engerth. Urodził się on w Pszczynie 26 maja 1814 roku, zmarł zaś 4 września 1884 roku. Początkowo studiował architekturę, ale w 1834 roku zaczął studia z zakresu budowy maszyn. Pod koniec 1850 roku był już dyrektorem generalnym Cesarsko-Królewskich Kolei Państwowych. Należał do najbardziej entuzjastycznych zwolenników regulacji Dunaju - wynalazł specjalne, pływające bariery (tzw. Schwimmtor) zapobiegające przedostawaniu się lodu do kanału na rzece. Na Wystawie Światowej w Wiedniu w 1873 roku pełnił funkcję kierownika inżynierii i prowadził budowę hal targowych jako główny inżynier.

Kolej Semmering jest głównym motywem wielu monet kolekcjonerskich i medali. Najbardziej znaną jest moneta 25 euro, wydana przez Austrię w 2004 roku. Awers przedstawia dwie lokomotywy: na górnej połowie znajduje się nowoczesna lokomotywa Taurus, na dolnej zaś lokomotywa Engertha. Na rewersie pokazano najbardziej charakterystyczny dla kolei Semmering widok – jadący po wiadukcie parowóz, który właśnie wyjechał z tunelu. Moneta została wydana z okazji 150-lecia kolei.

Jeden z wiaduktów Kolei Semmering, ok. 1890-1900 (ze zbiorów Biblioteki Konfresu, domena publiczna). Tekst pierwotnie ukazał się na Histmag.org

Imam Szamil

Przywódca świętej wojny górskich ludów Kaukazu przeciwko Rosji. Bohater Czeczenii i całego północnego Kaukazu. Symbol walki o niepodległość.

Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 10. – Cieszyn d. 11. Marca. – R. 1854

Szamil urodził się w 1798 roku w awarskiej rodzinie w Dagestanie. Jako młody chłopak otrzymał religijne wykształcenie, pobierał także nauki w zakresie literatury i filozofii arabskiej. Został również członkiem sunnickiego bractwa Nakszbandijja, które za ważne uznawało pracę misjonarską i aktywność polityczną, dlatego też wielu jego członków angażowało się w walki przeciwko władzy carskiej.

Szamil swoją działalność polityczną i powstańczą rozpoczął po śmierci imama Dagestanu. Przejął wtedy władzę i podjął starania w kierunku zjednoczenia ludów na obszarze tego kraju. Umacnianie się pozycji Szamila nie uszło uwadze Rosjan, którzy chcieli zmusić go do bezwarunkowego podporządkowania się ich władzy. We wrześniu 1836 roku uderzyli na Czeczenię i Dagestan, zabijali ludność cywilną, konfiskowali lub wybijali bydło, palili zasiewy, niszczyli góralskie domostwa. Działania te skłoniły ludność do przyłączenia się do Szamila.

Imam Szamil (domena publiczna).

W 1839 roku Rosjanie zorganizowali kampanię mającą na celu ostateczne zniszczenie sił imama. Uderzyli pod Arguan, a następnie na Nowe Achulgo. Oba starcia Szamil przegrał i uciekł do Czeczenii, gdzie objął przywództwo, stając się tym samym imamem Dagestanu i Czeczenii. 7 maja 1840 roku ogłosił powstanie państwa Degista, zwanego też Imamatem Szamila. Obejmowało ono tereny Dagestanu, prawie całą Czeczenię i niektóre obszary północno-zachodniego Kaukazu. Po wcześniejszych niepowodzeniach postanowiono zmienić taktykę i zdecydowano się na walkę partyzancką.

Przedłużająca się pacyfikacja powstania Szamila skłoniła cara do zmian w dowództwie. W 1844 roku wysłał na Kaukaz Michaiła Siemionowicza Woroncowa, który został ogłoszony wicekrólem Kaukazu, namiestnikiem cara na Kaukazie i dowódcą Samodzielnego Korpusu Kawalerii.

Armia Woroncowa była bardzo dobrze wyposażona, miała pokaźną artylerię, mogła liczyć też na rezerwy i zaplecze imperium a także była zdecydowanie liczniejsza niż siły Szamila. Wojska imama składały się głównie z miejscowej ludności, niewyszkolonej i słabo uzbrojonej. Przewagę dawała im jedynie duża mobilność i szybkość a także charakter i znajomość obszaru, na którym toczyły się walki. Szamil wykorzystywał też zaangażowanie Rosji w wojnę krymską (1853–1856), co pozwoliło mu na skuteczną obronę strategicznych punktów Kaukazu. Jednak już w 1857 roku Rosjanie sformowali Samodzielny Korpus Kaukaski liczący 200 000 ludzi i 200 dział.

W 1859 roku zaatakowano ostatni bastion Szamila – Gunib, w którym bronił się z 300 najwierniejszymi bojownikami. 25 sierpnia 1859 roku imam oddał się do niewoli. Odesłano go do Petersburga, a następnie do Kaługi. W 1870 roku zezwolono mu na odbycie pielgrzymki do Mekki, w trakcie której zmarł w Medynie.

Tekst pierwotnie ukazał się na Histmag.org